ایران کشوری بسیار کهن است. از ویژگی جغرافیایی ایران یکی آن که همواره خانه اقوام مختلفی بوده است. این اقوام چه پیش و چه پس از اسلام هر یک آئین‌های خود را داشته‌اند. آئین‌هایی که بخش مهم آن‌ها نمایشی است. هنرجویان عزیز عمدتاً با گونه‌های نمایشی غرب نظیر تئاتر داستانی، اپرا و امثالهم آشنایند اما کمتر از گونه های نمایشی ایران خبر دارند. داشتن اطلاعات درباره فرهنگ خود به ما کمک می‌کند تا در پی تقلید خام و ابلهانه از هنر غرب نرویم. عمده این تقلید‌ها به نتایج مضحکی منجر می‌شوند. در عوض با شناخت از پیشینه هنری کشور خود، می‌توانیم به سبکی دست پیدا کنیم که خاص خود بوده و هنرمند اصیلی باشیم. ما در این مقاله سعی در معرفی سه نوع از گونه‌های نمایشی ایرانی را داریم. با ما همراه باشید.
خیمه شب بازی
خیمه شب بازی
خیمه شب بازی یکی از گونه‌های نمایشی ایرانی است. این نوع نمایش در ایران شکل گرفت، سپس به وسیله ترک‌های عثمانی میهمان مردم ترکیه شد. آن‌ها این نوع نمایش را با نام قره گوز اجرا کردند. نکته جالب‌تر سفر این گونه به ایتالیا است. گروهی از محققان بر این باورند که گونه “کمدیا دل آرته” ایتالیایی شده همین خیمه شب بازی ما ایرانی‌هاست. حال بیایید به چگونگی این نوع نمایش بپردازیم.
در این گونه از نمایش عروسک‌هایی با قد 20 الی 25 سانتی حضور پیدا می‌کنند. جنس این عروسک‌ها از چوب ساخته شده است. جایگاه این عروسک‌ها در مکانی به نام خیمه است. حال عروسک‌گردانان عروسک‌ها را حرکت داده و می‌رقصانندشان. هدف از این نوع نمایش صرفاً شادی بود. این مراسم معمولاً در عروسی‌ها، ختنه سوران، جشن‌های تولد و… اجرا می‌شود.
تاریخ‌نگاران زمان تداول این گونه نمایشی در ایران را به دوران بهرام گور منتسب می‌کنند. زمانی که کولی‌های هندی به ایران آمده و با خود این هنر را آوردند.
نقالی
این نقالی، تصویری است.
نقالی یکی از مهم‌ترین گونه های نمایشی ایران است. این گونه قصه گفتن معمولاً در قهوه خانه‌ها رواج داشت. نقالی میراث‌دار ادبیات شفاهی ماست. یکی از دلایل پا بر جا ماندن بسیار از داستان‌های کهن ایرانی، همین نقال‌ها بوده‌اند که سینه به سینه، داستان‌ها را به عصر ما رساندند.
در زمان قاجار که سینما و تلویزیون وجود نداشت، مهم‌ترین تفریح مردم ایران همین نقالی بود. طرف‌داران این نوع نمایش ها ساعت‌ها پای صحبت نقال‌ها می‌نشستند و از داستان سرایی آن‌ها لذت می‌بردند. البته نقالی هم در وجود خود انواع مختلفی دارد؛ از نقل همراه با موسیقی بگیر تا نقل تصویری و…
نقالان عمدتاً داستان‌های حماسی را نقل می‌کردند. عمده منبع آن‌ها برای نقل کتاب شاهنامه بود. بسیاری از نقالان بزرگ بخش عمده‌ای از کتاب شاهنامه را حفظ بودند.
سیاه بازی
به این نوع، نمایشِ تخت حوضی یا رو حوضی نیز گفته می‌شود.
یکی دیگر از گونه های نمایشی ایران سیاه بازی است. به این نوع، نمایشِ تخت حوضی یا رو حوضی نیز گفته می‌شود. این نمایش از گونه نمایش‌های کمیک است. در آن شخصی با گریم سیاه نقش غلام فردی را بازی می‌کند. او با رقص و آواز دست به کارهای عجیب و خنده‌داری می‌زند.
این نوع نمایش در دسته نمایش‌های انتقادی نیز دسته‌بندی می‌شود. سیاه بازی که ذاتاً بر پایه طنز است، سعی می‌کند در دل خود موضوعات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و… را به سخره بگیرد. این مراسم معمولاً در جشن‌ها انجام می‌گرفت.
شاید از خود بپرسید که چرا به این دست نمایش رو حوضی یا تخت حوضی می‌گویند. پاسخ بامزه و جالبی دارد. آن دوران در خانه‌های اشرافی حوض بزرگی وجود داشت. در مواقع جشن افراد روی این حوض‌ها تخته‌هایی می‌گذاشتند تا بر آن نمایش سیاه‌بازی اجرا شود. این نام از اینجا با این هنر مانده است.
اصل این هنر ریشه در دوران حکومت پادشاهان صفوی دارد. با این وجود در زمان قاجار به اوج شهرت خود رسید. در زمان مشروطه این نمایش به دلیل ماهیت انتقادی خود بسیار مورد استفاده قرار گرفت.
جمع‌بندی
گفتیم که شناخت درست از فرهنگ کشورمان ما را به رسیدن به سبکی اصیل و شخصی راهنمایی می‌کند؛ حال برای نیل بر این هدف به صور مقدماتی سه نوع از گونه های نمایشی ایران را معرفی کردیم تا شاید آغازی باشد برای مطالعه دقیق‌تر این موضوع در کتاب‌ها و مقالات موجود. امیدوارم که این مقاله برایتان مفید بوده باشد.
ثبت ديدگاه